Zijn uw TLD-buizen zomaar te vervangen door LedTL?

• januari 26, 2015
• Advies elektrotechniek

Mocht u nog niet benaderd zijn over het vervangen van uw bestaande TL-buizen door Led-buizen dan zal dat vast niet lang meer duren. “Die oude TL-buizen van 26mm, ook wel T8 genoemd, zijn tenslotte maar ouderwets en duur in gebruik” is een veel gehoord argument. LedTL lijkt een hype en de leveranciers van goedkope buizen struikelen over elkaar heen om u uit te leggen hoeveel energie u ermee bespaart. Met name de goedkopere typen LedTL maken lang niet altijd waar wat wordt beloofd. Waar moet u dus, als potentiële koper van vervangende LedTL, op letten?

Bestaande verlichting

Uw bestaande TL-verlichting kan zijn uitgevoerd met verschillende typen buislampen, aangebracht in bijbehorende daarvoor geschikte armaturen. In uw verlichtingsinstallatie treft u over het algemeen de buislampen van het type T8 (26mm) of de nieuwere generatie buislampen T5 (16mm) aan. De aanwezige buislampen zijn in combinatie met het toegepaste armatuur destijds berekend op de te leveren hoeveelheid licht, uitgedrukt in verlichtingssterkte (lux), voor de toepassing waarin zij zijn aangebracht. Dat kan een verkeersruimte, kantoor of werkplaats zijn, waarvoor een bepaalde verlichtingssterkte is voorgeschreven.

Lichtplan

Het bestaande legpatroon van uw armaturen is destijds bepaald aan de hand van een lichtplan waaraan is gerekend op basis van verschillende parameters. De belangrijkste daarin zijn de lichtstroom van de gekozen lichtbron en het armatuurrendement. De lichtstroom wordt uitgedrukt in lumen en bepaalt in combinatie met het armatuurrendement uiteindelijk de verlichtingssterkte in lux op het te verlichten oppervlak. Dat armatuurrendement wordt bepaald door het type spiegeloptiek en afscherming die zijn toegepast. Een spiegeloptiek draagt bij aan de richting van de lichtstroom en “stuurt” ook het door een TL-buis naar boven uitgestraalde licht weer in de juiste richting. De afscherming draagt bij aan de spreidingshoek van de lichtstroom en voorkomt verblinding. Met andere woorden, armatuur en type lichtbron zijn op elkaar afgestemd.

Voorschakelapparaat

Armaturen voor de toepassing van T8- en T5-buislampen zijn voorzien van een voorschakelapparaat, ook wel ballast genoemd. Het voorschakelapparaat is conventioneel (VSA) of elektronisch (EVSA) uitgevoerd en heeft in beide gevallen ook een klein eigen verbruik dat moet worden opgeteld bij het toegepaste lampvermogen om het systeemvermogen te kunnen bepalen. Voor zover een VSA niet hoeft te worden afgekoppeld bij de lampvervanging door LedTL, blijft het VSA een klein extra verbruik genereren dat ook in dit geval bij het lampvermogen van de LedTL moet worden opgeteld.

Lichtstroom TL-buislamp

De lichtstroom van een lamp is een belangrijke factor in de uiteindelijke hoeveelheid licht op het te verlichten oppervlak en loopt gedurende de levensduur van de lichtbron terug. Afhankelijk van het type TL-buislamp bedraagt het aantal branduren 15.000 tot meer dan 30.000. Bij TL-buislampen geldt dat tegen het einde van de levensduur de lichtstroom circa 10% is verminderd. Dus een TL-buislamp met een lichtstroom van 3350 lumen levert na 15.000 branduren nog altijd (3350-10%) circa 3000 lumen, waarbij de kans op uitval wel groter wordt.

Lichtstroom LedTL

Vrijwel alle leveranciers van LedTL beloven een levensduur van 40.000 tot 50.000 branduren. Maar de betekenis van de levensduur van LedTL wijkt af van die bij TL-buizen. Aan het einde van de opgegeven levensduur heeft de LedTL een 30% lagere lichtstroom. Dat wordt, als het al wordt vermeld, weergeven met de aanduiding L70 in de specificaties van de LedTL. Het aantal branduren van een LedTL bij een vergelijkende 10% terugval in de lichtstroom zal in de praktijk dus duidelijk korter zijn. Bovendien is de lichtstroom van een LedTL in vrijwel alle gevallen lager dan die van de te vervangen TL-buislamp. Ter vergelijking: een TL-buis van het type T8-36W levert een lichtstroom van 3350 lumen (93 lm/W), terwijl de vervangende LedTL bij een veel lager lampvermogen van 15-16W niet verder komt dan circa 1900 lumen (ca. 120 lm/W). Een substantiële vermindering van de lichtstroom per lichtbron. De specifieke lichtstroom per watt (lm/W) is dus een gevaarlijke vergelijkingsfactor. Afhankelijk van het armatuurrendement waarin de vervangende LedTL wordt toegepast, is enige compensatie te verwachten, maar de uiteindelijke lichtstroom en daarmee de verlichtingssterkte op het te verlichten oppervlak blijft lager. Het is dus maar zeer de vraag of de verlichtingssterkte in de ruimte uiteindelijk voldoende blijkt te zijn. En wordt het hoge aantal branduren in de praktijk wel gehaald zonder nog meer aan hoeveelheid licht in te leveren. Van belang is het dus te letten op de lichtstroom in lumen van een vervangende LedTL in plaats van de verhouding in lm/W.

Aanpassing armatuur

Voor het kunnen toepassen van sommige typen LedTL moet de bedrading in het armatuur worden aangepast. Iets wat u toch aan een installatiebedrijf zult moeten uitbesteden. Behalve deze extra, vaak niet vermelde kosten, vervalt daarmee verzekeringstechnisch gezien elke vorm van product aansprakelijkheid van de oorspronkelijke fabrikant van het armatuur, de zogenoemde CE-markering. Die markering is opgesteld aan de hand van de Europese Richtlijn 2014/35/EU, overweging (13). Dat heeft dus gevolgen met betrekking tot de aansprakelijkheid van u als werkgever in het kader van de ARBO-wet, die van u immers een veilige werkomgeving vraagt. Het is daarom van belang goed te controleren of een aanpassing van uw armaturen noodzakelijk is en wat de juridische gevolgen van die eventuele aanpassing zijn.

Elektrische installatie

De aantrekkelijke energiebesparing bij met name de goedkopere LedTL heeft dus meestal een keerzijde in de vorm van een terugval in de verlichtingssterkte en een mogelijk lager aantal branduren. En dan komen de vaak niet genoemde factoren als harmonische vervuiling en blindstroom niet eens aan de orde. Deze factoren dragen, bij een onvoldoende hoge arbeidsfactor (ten minste 0,9) van de LedTL, bij aan een risico op het (te) warm worden van de nulgeleider in de voedingskabels van uw elektrische installatie. Bij uw keuze van een LedTL is een voldoende hoge arbeidsfactor dus van belang.

Uw onafhankelijk adviseur elektrotechniek adviseert u graag over de vervanging van uw TL-buizen door LedTL, de mogelijke gevolgen en over energiebesparing in het algemeen in uw elektrische installatie.

Gerard Wessels

Adviseur elektrotechniek bij Wesselektro advies in Houten. Gespecialiseerd in ontwerp, advies, beoordeling en technisch beheer van elektrische installaties in gebouwen en de volledige technische inrichting van server- of computerruimten. Hij stelt uw PvE op, schrijft uw Functioneel Bestek of verzorgt projecttoezicht.