Verlichtingssystemen in led worden slimmer met digitale techniek

• juli 30, 2019
• Advies elektrotechniek

Ledverlichting is volwassen geworden. Behalve nieuwe mogelijkheden in licht ontstaan ook nieuwe verlichtingssystemen en toepassingen in beleving. Wie wil er nu nog eenvoudig handmatig schakelen? Dimmen, geautomatiseerd schakelen en lichtkleur variatie lijkt inmiddels de norm te zijn. Maar zijn al die prachtige geavanceerde mogelijkheden in alle gevallen ook nuttig? En welke aandachtspunten zijn er bij het vervangen van bestaande lichtbronnen of het ontwerpen van een goede nieuwe verlichtingsinstallatie met geavanceerde besturing?

Diverse oplossingen

Voor vrijwel elke situatie is wel passende ledverlichting of zijn handige verlichtingssystemen te vinden. Nu de gloeilamp is uitgefaseerd en de hoogvolt halogeen lamp dat zelfde traject volgt zijn er uitstekende vervangers voor deze lichtbronnen in vele soorten en uitvoeringen. Inmiddels zijn er steeds meer vervangende ledlampen beschikbaar met een filament dat sterk lijkt op de “oude” gloeilamp. Zelfs voor de laagvolt halogeenlampjes zijn reeds goede en betaalbare led oplossingen beschikbaar.

Kwaliteit ledverlichting

De kwaliteit van veel producten is in de afgelopen jaren gelukkig sterk verbeterd. Dat neemt niet weg dat met name de enkele jaren geleden aangebrachte ledverlichting, met de kwaliteit uit de beginjaren, toch wel enige aandacht verdient. Met name de voorspelde lange levensduur van die producten is een belangrijk argument om toch nog eens (om) te kijken naar wat er destijds in geïnstalleerd. Maar ook met de huidige generatie van ledverlichting en dan met name de drivers is enige aandacht voor de kwaliteit van groot belang. Sommige producten met een onwaarschijnlijk lage prijs en dito terugverdientijd zijn misschien toch niet de ideale oplossing.

Aandachtspunten

Lichtopbrengst is belangrijk. Juist bij het vervangen van lichtbronnen in bestaande installaties is een veel gemaakte fout het vergelijken van de lumen/watt verhouding van de nieuwe ledverlichting ten opzichte van de te vervangen conventionele verlichting. Omdat die verhouding bij ledverlichting anders ligt kan dat tot onaangename verrassingen leiden. Een ander punt van aandacht is de kwaliteit van de driver. De ledlamp zelf gaat, zoals voorspeld, circa 50.000 branduren mee. Helaas wordt die garantie voor drivers lang niet altijd gegeven. En met name in verlichtingssystemen voor ledverlichting is die driver een belangrijk onderdeel. Een voorspelde mooie arbeidsfactor van een driver blijkt samen met een willekeurige ledlamp nog wel eens af te wijken van de opgave op de verpakking of in de documentatie. En dan hebben we het nog niet over de prestaties van drivers bij het inschakelen of dimmen van ledlampen.

Verwachtingen

Een simpele schakel-in-schakel-uit oplossing lijkt niet meer van deze tijd. Een verbeterde lichtbeleving met ledlampen die uit zichzelf dimmen of van lichtkleur veranderen op basis van de situatie of het moment is technisch mogelijk. Een integratie van verlichtingssystemen met toegangscontrole of inbraak detectiesystemen is eveneens een vaak gehoorde optie. Calamiteit gestuurde noodverlichting en vluchtwegaanduiding kan een meer efficiënte oplossing bieden voor crowd management. Besturingsprotocollen zoals KNX en DALI zijn daarbij van bepalend belang, maar een eindgebruiker kan daar vaak onvoldoende of niet mee omgaan. Een eindgebruiker verwacht simpelweg dat de installateur kennis van zaken heeft. Hij installeert alles immers zo danig dat bediening eenvoudig en logisch is. Bovendien wordt verlangd dat er weinig of liefst geen onderhoud bij nodig is. De bij iedere bouwmarkt verkrijgbare relatief eenvoudige verlichtingssystemen versterken het beeld dat dergelijke bedieningssystemen eenvoudig te realiseren zijn. Toch vereist dit nogal wat kennis en discipline van een installateur.

Praktijk

Een schakelaar of dimmer aansluiten was voorheen een technische handeling waar zelfs de gemiddelde hobbyist zijn hand niet meer voor omdraaide. Maar geavanceerde verlichtingssystemen goed ontwerpen, instellen, laten bedienen en op de juiste manier beveiligen is van een andere orde. Dat kan niet meer zonder de daarvoor noodzakelijke software. En bij het programmeren van de software is niet alleen een eenvoudige bediening voor de eindgebruiker een belangrijk item. Voor een goede programmering van de software is ook inzicht nodig in de organisatie en het toekomstbeeld van de eindgebruiker. Hoe vaak moet er worden gewijzigd in functies of beleving? Hoe kan worden geanticipeerd op interne verbouwingen of wijzigingen in de indeling van het gebouw? Welke installaties moeten worden geïntegreerd en is dat praktisch of juist niet? En wat te denken van de beveiliging van software, instellingen en programmeer faciliteiten? Wie kijkt, al dan niet op afstand, mee of kan zelfs (illegaal) ingrijpen in de software?

Techniek

Behalve de drivers en ledlampen hoort bij verlichtingssystemen ook een software protocol. De keuze van een betrouwbaar en bewezen protocol voor lichtbesturing is daarbij van groot belang. Beproefde wereldwijd gebruikte en universele protocollen zijn KNX en DALI. Beide systemen zijn in de loop der jaren verder doorontwikkeld en in staat via internet of draadloos te communiceren. Daarnaast zijn ook specifieke maatwerksystemen verkrijgbaar waarin geavanceerde functies mogelijk zijn. Zo bestaan systemen die via een onderlinge draadloze verbinding een netwerk in stand houden (mesh-netwerken) en daarbij een bekabeld netwerk overbodig maken. Toch blijft in alle gevallen een oude “technische wet” bestaan die zegt dat betrouwbaarheid wordt bereikt door eenvoud.

Uw onafhankelijk adviseur elektrotechniek helpt u graag bij het ontwerpen van een toepassingsgericht verlichtingssysteem voor uw lichtinstallatie.

Gerard Wessels

Adviseur elektrotechniek bij Wesselektro advies in Houten. Gespecialiseerd in ontwerp, advies, beoordeling en technisch beheer van elektrische installaties in gebouwen en de volledige technische inrichting van server- of computerruimten. Hij stelt uw PvE op, schrijft uw Functioneel Bestek of verzorgt projecttoezicht.